U 33% nawroty bólów zatok mają miejsce z częstotliwością 1-2 razy w roku. Aż 49% osób ma takie bóle co najmniej kilka razy w roku. Bóle zatok mają charakter problemu przewlekłego – 39% spośród osób, które mają problemy z zatokami odczuwa je od ponad 5 lat. U 15% są to problemy stosunkowo nowe występujące krócej niż rok – jednak także w tym przypadku specjaliści określają ten stan jako przewlekły. W zapaleniu zatok określenie „ostry” stosuje się, gdy choroba trwa do 12 tygodni, a „przewlekły” gdy ponad 12 tygodni.

Dotychczasowy proces rozpoznania i leczenia zapalenia zatok przynosowych został zrewolucjonizowany przez wprowadzenie nowej definicji zapalenia błony śluzowej nosa i zatok przynosowych oraz wytycznych dotyczących diagnozowania i leczenie zapalenia zatok. Zostały one zebrane w dokumencie EPOS 2007 (European Position Paper on Rhinosinusitis and Nasal Polyps), będącym aktualizacją wytycznych Europejskiej Akademii Alergologii Immunologii Klinicznej z 2005 roku.

OBJAWY ZAPALENIA ZATOK
Nieżyt nosa i zapalenie zatok przynosowych zwykle współistnieją ze sobą. Dlatego w nowej, zmodyfikowanej terminologii poprawną nazwą schorzenia jest zapalenie błony śluzowej nosa i zatok przynosowych (w języku angielskim - rhinosinusitis).

Warunkiem koniecznym rozpoznania zapalenia zatok przynosowych jest obecność dwóch lub więcej objawów chorobowych przy czym jednym z nich musi być „objaw duży”: niedrożność nosa lub wyciek wydzieliny (katar przedni, lub tylny). Pozostałe objawy charakterystyczne dla zapalenia zatok to: ból lub uczucie rozpierania w obrębie twarzy, albo zaburzenia węchu.

Za najważniejsze objawy zapalenia zatok przynosowych uznano następstwa nieprawidłowej funkcji błony śluzowej nosa:
§    obrzęk błony śluzowej nosa prowadzący do niedrożności nosa,
§    nieprawidłowa funkcja wydzielnicza błony śluzowej, prowadząca do pojawienia się patologicznej wydzieliny.


DIAGNOSTYKA
Rozpoznanie zapalenia zatok przynosowych (zapalenia błony śluzowej nosa i zatok przynosowych) stawiane jest na podstawie:

1. wywiadu chorobowego (badanie podmiotowe) - Zapalenie błony śluzowej nosa i zatok przynosowych charakteryzuje się występowaniem dwóch lub więcej ww. objawów, przy czym jednym z nich musi być niedrożność nosa lub wyciek wydzieliny:

oraz
2.    badania laryngologicznego (endoskopowego lub rynoskopowego) – sprawdza się obecność polipów nosa i/lub obecność śluzowo-ropnej wydzieliny pochodzącej z przewodu nosowego środkowego i/lub
obecność obrzęku błony śluzowej w przewodzie nosowym środkowym

i/lub
3.    diagnostyki obrazowej (badanie tomografii komputerowej) - lekarz ocenia zmiany chorobowe błony śluzowej w obrębie kompleksu ujściowo-przewodowego i/lub w obrębie zatok przynosowych.


JAK DOCHODZI DO ZAPALENIA ZATOK PRZYNOSOWYCH?
Do zapalenia zatok dochodzi, kiedy między zatokami a nosem powietrze nie może swobodnie przepływać i śluz nie ma naturalnego ujścia z zatok. Zablokowany w zatokach śluz sprzyja rozwinięciu się procesu zapalnego, a to z kolei prowadzi do obrzęku błony śluzowej i sprzyja rozwojowi zakażenia. To powoduje z kolei uszkodzenie powierzchni błony śluzowej i rzęsek, jej przerost i przewlekłe zapalenie. W zatokach przynosowych coraz intensywniej rozwijają się drobnoustroje. Tak powstaje błędne koło, które nasila objawy zapalenia zatok przynosowych. Do zapalenia zatok może dojść z wielu powodów, ale najczęściej przyczyną są zakażenie wirusowe lub bakteryjne, reakcja alergiczna oraz  wady w budowie nosa i zatok przynosowych (wrodzone lub nabyte np. po urazie) sprzyjające zakażeniu.

LECZENIE ZAPALENIA ZATOK PRZYNOSOWYCH
Wytyczne EPOS 2007 to nowe spojrzenie na diagnostykę i leczenie zapalenia zatok. Dotychczas w większości przypadków leczenie polegało na przyjmowaniu antybiotyków. Jednak, jako że 90% zakażeń w obrębie nosa i zatok przynosowych to zakażenia wirusowe, antybiotyki nie przynoszą pożądanych rezultatów, a wręcz mogą zaszkodzić pacjentowi. W przypadku łagodnych objawów wskazujących na zapalenie błony śluzowej nosa i zatok przynosowych, trwających nie dłużej niż 10 dni, zaleca się postępowanie objawowe, które można rozpocząć samodzielnie lub po konsultacji telefonicznej z lekarzem POZ.

W celu złagodzenia objawów chorobowych stosuje się:
§    środki przeciwbólowe,
§    przeciwzapalne,
§    działające obkurczająco na błonę śluzową nosa i ujść zatok przynosowych w tabletkach (np. preparatów zawierających połączenie ibuprofenu z pseudoefdryną) lub w kroplach,
§    płukanie jam nosa roztworami wody morskiej lub soli fizjologicznej.

Jeśli po 5 dniach samodzielnego leczenia dolegliwości są nadal odczuwane, lub jeśli dolegliwości nasilają się pomimo zastosowanego leczenia, to niezbędna będzie wizyta u lekarza. W przypadku umiarkowanych objawów niezbędny jest kontakt z lekarzem, a w przypadku ciężkiego przebiegu objawów pilny kontakt ze specjalistą laryngologiem.

Schemat leczenia ostrego zapalenia zatok przynosowych

Prof. dr hab. med. Dariusz Jurkiewicz
Konsultant Krajowy ds. Otorynolaryngologii
Kierownik Kliniki Otolaryngologii Wojskowego Instytutu
Medycznego Centralnego Szpitala Klinicznego MON w Warszawie

Dr n. med. Piotr Rapiejko
Adiunkt Kliniki Otolaryngologii Wojskowego Instytutu
Medycznego Centralnego Szpitala Klinicznego MON w Warszawie